درمان اختلال دقت و توجه در کودکان

نویسنده : داریوش صادقی
منبع : مقاله مجله خانواده سبز
سال: 1391

در زندگی‌های جدید معمولاً بیشتر وقت کودکان در محیط آپارتمان و منزل می‌گذرد بنابراین با بچه‌هایی مواجه هستیم که آرام و قرار ندارند ، نمی‌توانند مدتی ساکت بنشینند و دایم در جنب‌وجوش هستند . صبر و تحمل والدین برای این کودکان تا زمانی که در منزل هستند جواب‌گو می‌باشد و مشکلی ایجاد نمی‌کند اما هنگامی که آن‌ها به مدرسه می‌روند در میان تعداد زیادی بچه که در کلاس درس نشسته‌اند قرار می‌گیرند. خانم معلم با اینکه به اندازه والدین صبور می‌باشد اما ناچار است در مدت معینی درسش را به اتمام برساند و صبرش را بین تمام بچه‌ها تقسیم کند .

اینجاست کودکی که آرام و قرار ندارد مشکل ساز می‌شود. از یک طرف نظم کلاس را به هم می‌ریزد و از طرف دیگر به دلیل بی توجهی درس را به خوبی یاد نمی‌گیرد. پیش‌ازاین در مورد اختلالات نارسا نویسی ، قرینه نویسی ، تقویت حافظه شنیداری و حافظه دیداری و روش‌های تشخیص اختلالات یادگیری کودکان صحبت کردیم. برخی از کودکان هستند که هیچ‌یک از اختلالات فوق را ندارد اما به دلیل نداشتن دقت و توجه کافی نمی‌توانند درسهایشان را به درستی یاد بگیرند ، روی یک موضوع تمرکز داشته باشند و در هنگام دیکته نویسی به دلیل بی‌توجهی، برخی از کلمات را اشتباه می‌نویسند. در اینجا به شناخت این گروه از کودکان می پردازیم و روشهایی برای تقویت توجه و دقت در کودکان ارائه می کنیم.

کودکی که توجه و دقت کافی را در هنگام دیکته نویسی ندارد معمولاً اشتباهاتی از نوع زیر انجام می‌دهد.

نخفته را می نویسد نخنفته
عکس را می نویسد عگس
دنبال را می نویسد دبنال
گفتند را می نویسد کفتند
داستان را می نویسد داسبتان
گندم را می نویسد کندم
صحیح را می نویسد صبحیح

با نگاهی مختصر به کلمات بالا متوجه می‌شویم که کودک به دلیل بی‌توجهی، برخی از حروف را در کلمات، اضافه می‌نویسد یا سرکش برخی از آن‌ها را نمی‌گذارد و به طور کلی در توجه به جزئیات حروف و کلمات ناتوان است و آن‌ها را به درستی نمی‌نویسد.

نشانه های کم دقتی و بی توجهی

در گام اول باید تشخیص دهیم که آیا کودک دچار اختلال نارسایی توجه و تحرک بیش از اندازه می‌باشد یا خیر . بی‌توجهی زمانی درکودکان تشخیص داده می‌شود که کودک سه مورد از علایم زیر را از خود نشان دهد.

1. در بیشتر مواقع کودک نمی تواند کاری را که آغاز کرده است به پایان برساند. مثلاً کاغذ و مداد رنگی را برمی‌دارد و شروع می‌کند به کشیدن یک نقاشی. اما ناگهان آن را رها می‌کند و به کار دیگری مشغول می‌شود و نقاشی را ناتمام می‌گذارد.

2. به نظر می‌رسد که بیشتر اوقات به آنچه به او گفته می‌شود گوش نمی‌دهد.

3. هنگامی که مشغول کاری است با کوچک‌ترین سر و صدا یا تغییرات محیطی به سادگی حواسش پرت می‌شود .

4. نمی‌تواند روی فعالیت‌هایی که به او سپرده می‌شود یا سایر کارهایی که نیاز به توجه دارد، تمرکز داشته باشد .

5. در هنگام بازی با والدین و همسالان خود ، نمی‌تواند خود را ملزم به رعایت مقررات کند و انتظار کشیدن برای او خیلی دشوار است.

نشانه های بی اختیاری

بی اختیاری زمانی در کودکان تشخیص داده می‌شود که کودک سه مورد از علایم زیر را از خود نشان دهد .

1- بیشتر مواقع زمانی که مشغول انجام فعالیتی است بدون هیچ تفکری به کار دیگری می‌پردازد .

2- دائم از فعالیتی به فعالیتی دیگر روی می‌آورد. با اولین فکری که به ذهنش می‌آید از این شاخه به شاخه دیگری می‌رود .

3- به نظارت و توجه فراوان دیگران نیازمند است .

4- در سازمان دادن به کارها با مشکل روبرو است یعنی نمی‌تواند یک کار را برنامه‌ریزی کند و خود را مقید به انجام آن بداند و آن را به  پایان برساند.

5- بیشتر اوقات در کلاس درس دوستانشان را با صدای بلند صدا می‌زند .

6- در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی نمی‌تواند منتظر نوبت بماند و خارج از نوبت در بازی شرکت می‌کند.

نشانه های بیش فعالی

تحرک بیش از اندازه زمانی در کودکان تشخیص داده می‌شود که کودک سه مورد از علایم زیر را از خود نشان دهد.

1- کودک دائم از این طرف به آن‌طرف می‌رود و نوعی بی‌قراری در او دیده می‌شود.

2- کودک نمی‌تواند برای مدت کوتاهی به صورت ثابت و آرام بنشیند و مدام بالا و پایین می‌پرد.

3- کودک در هنگام خواب آرامش ندارد و دائماً در حال تقلا و تکان خوردن می‌باشد.

4- در هر زمان و هر مکانی که کودک مشاهده شود در حال جنب و جوش می‌باشد مثل این است که یک موتور نامرئی دائماً او را به حرکت وامی‌دارد.

5- پیدایش تحرک بیش از حد معمولاً قبل از سن هفت سالگی می‌باشد و این تحرک افراطی باید حداقل به مدت شش ماه طول بکشد تا بتوان آن را تحرک بیش از حد دانست .

نشانه های بی قراری

برخی از کودکان علاوه بر اختلال بی‌توجهی دچار بی‌قراری نیز می‌باشند. اختلال بی قراری زمانی قابل تشخیص است که کودک حداقل سه مورد از هشت مورد علائم زیرا در طول مدت شش ماه از خود نشان دهد .

1- کودک مدام در جای خودش در حال جنبیدن و بی‌قراری کردن است.

2- برای مدت کوتاهی یکجا نشستن برای او مشکل است.

3- محرک‌های خارجی بی موقع، او را به آسانی گیج می‌کنند.

4- رعایت نوبت و انتظار کشیدن در کارهای گروهی، برای او مشکل است.

5- هنوز پرسش، تمام نشده است پاسخ می‌دهد.

6- کودک در اتمام کارهای روزانه‌اش ناموفق است.

7- بیشتر اوقات از یک کار ناتمام به کار دیگری می‌پردازد.

8- توجه داشتن به وظایف قانونی و بازی‌ها برای او مشکل است.

9- با سروصدای زیاد بازی می‌کند.

10- بیش از حد صحبت می‌کند.

11- به آنچه گفته می‌شود توجهی ندارد.

12- بیشتر اوقات در صحبت دیگران مداخله می‌کند.

13- اکثر مواقع فعالیت‌های بدنی خطرناکی انجام می‌دهد.

14- بیشتر اوقات وسایلش را گم می‌کند.

بازی هایی برای افزایش دقت و توجه کودکان

1- دو تصویر را که مشابه هم هستند اما در یک یا چند مورد جزئی با هم اختلاف دارند، به دانش‌آموز نشان بدهید و از او بخواهید تفاوت‌های بین دو تصویر را پیدا کند. معمولاً این تصاویر در بعضی از مجلات و کتاب‌های آموزشی آورده شده است به ‌صورتی که دو تصویر کاملاً شبیه به هم هستند اما در برخی از جزئیات با هم تفاوت دارند.

2- کارت‌های مقوای پنج در هفت سانتی‌متر تهیه کنید. روی کارت شکل یک آدم یا یک حیوان را بکشید اما بخشی از شکل را ناقص بگذارید مثلاً ابرو یا دکمه پیراهن شخص را نکشید. از کودک بخواهید شکل‌های ناقص را کامل کند .

3- برای کودکانی که به مدرسه می‌روند کارت‌های مقوای پنج در هفت سانتی‌متر تهیه کنید و روی هر کدام یک کلمه بنویسید به صورتی که در هر یک از کارت‌ها یک حرف، نقطه یا دندانه آن کلمه جا افتاده باشد . دانش‌آموز باید نقص کلمه را پیدا کند و درست آن را بنویسد.

4- مانند تمرین بالا کارت‌های مقوای پنج در هفت سانتی‌متر تهیه کنید و روی هر کدام از کارتهای کلمه ای بنویسید . دقت داشته باشید که کلمات شما باید یک حرف، دندانه، نقطه یا سرکشِ اضافی داشته باشد. کارت ها را به دانش‌آموز نشان بدهید و از او بخواهید بخش اضافی و زاید کلمه را پیدا کند و دور آن خط بکشد یا روی آن را خط بزند.

5- تعداد 20 عدد کارت پنج در هفت سانتی متر تهیه کنید. کل کارها را به چهار دسته تقسیم کنید. بدیهی است که در هر دسته پنج عدد کارت خواهید داشت. روی تمامی کارتهای دسته¬ی اول عدد یک، روی کارت‌های دسته¬ی دوم عدد دو، و روی کارت‌های دسته¬ی سوم و چهارم عدد سه و چهار را بنویسید. حالا همه¬ی کارت‌ها را داخل هم بریزید و با هم مخلوط کنید . آن‌ها را به پشت، روی زمین بگذارید. برای هر عدد، یک حرکت تعریف کنید مثلاً بگویید وقتی عدد  یک را شنیدی ، بینی‌ات رابگیر. وقتی عدد دو را شنیدی گوشهایت را بگیر. وقتی عدد سه را شنیدی دستهایت را باز کن. وقتی عدد  چهار را شنیدی دهانت را باز کن. درحالی‌که کودک روبه‌روی شما ایستاده است یکی یکی کارت‌ها را از روی زمین بردارید عدد آن را بخوانید و به کودک نشان دهید. کودک باید حرکات متناسب با آن عدد را انجام دهد.

6- یکی از تمرین‌های مناسب، انجام حرکات متقاطع می‌باشد . این حرکات باعث می‌شود که هر دو قسمتِ مغزِ کودک با یکدیگر به صورت فعالانه مشارکت کنند. برای این کار جلوی کودک بایستید و زانوی راست خودتان را بالا ‌آورید آن وقت آرنج دست چپ خود را به زانوی راست خود بزنید . سپس زانوی پای چپ را بالا بیاورید و آرنج دست راست را به آن بزنید . از کودک بخواهید این تمرین را مانند شما پشت سر هم تکرار کند. اگر متوجه شدید که این تمرین برای کودک دشوار است از او بخواهید وقتی که زانوی پای راستش را بالا می‌آورد با کف دست چپش به آن ضربه بزند و این کار را برای پای دیگر به‌طور برعکس انجام دهد .

7- یکی از تمرین‌های حرکتی دیگر اینست که از کودک بخواهید دست‌هایش را باز کند و منتظر فرمان شما باشد . با گفتن عدد یک با دست راست بینی‌اش را بگیرد و با دست چپ گوش سمت راستش را بگیرد. با گفتن عدد دو، با دست چپ بینی‌اش را بگیرد و با دست راست گوش سمت چپش را بگیرد. این بازی در ابتدا احتیاج به تمرین زیاد دارد و باید به کودک فرصت دهید تا بتواند تمرکز لازم برای انجام آن را به دست بیاورد.

8- تمرینات ساده یوگا برای افزایش توجه و تمرکز بسیار مفید هستند. از کودک بخواهید روی زمین دراز بکشد و دست‌هایش را در کنار بدن قرار دهد. دستها را به اندازه¬ی عرض شانه هایش باز کند. کف دست ها به سمت بالا و پشت دست‌ها در تماس با زمین باشد. چشم‌هایش را ببندد و به آرامی نفس بکشد. از او بخواهید به آرامی نفسش را تا جایی که می‌تواند بیرون بدهد و سپس به آرامی نفس بکشد و ریه اش را پر از اکسیژن کند. در هر بار تمرین که به مدت دو تا چهار دقیقه طول می‌کشد از او بخواهید به همین صورت عمل کند. پیش از خواب هنگامی که کودک به رختخواب می‌رود می‌توانید از او بخواهید این تمرین را به آرامی انجام دهد.

admin