اختلالات یادگیری و نارسا نویسی در کودکان

نویسنده : داریوش صادقی
منبع : مقاله مجله خانواده سبز
سال: 1391

نارسا و ناخوانا نویسی

در مطالب پیشین در مورد اختلالات یادگیری کودکان در زمینه ضعف حساسیت شنیداری و حافظه دیداری صحبت کردیم. گفتیم که ضعف حافظه شنیداری باعث می‌شود تا کودک حروفی را که از لحاظ آوایی به هم نزدیک هستند نتواند به درستی تشخیص دهد و مثلاً به جای اینکه بنویسد مسواک می‌نویسد مسباک. همچنین گفتیم که در ضعف حافظه دیداری کودک صدای حروف را به درستی تشخیص می‌دهد اما هنگام نوشتن ، نمی‌داند که چه شکلی از حروف را باید بنویسد. مثلاً بجای اینکه بنویسد بشقاب می‌نویسد بشغاب. در ضعف حافظه دیداری کودک کلمه را به درستی می‌شنود اما زمانی که می‌خواهد آن را بنویسد در انتخاب شکل حروف های هم‌صدا مانند ( ز- ض – ظ – ذ) یا ( ص – ث – س) و … دچار مشکل می‌شود .

در برخی موارد کودک کلمات را به درستی می‌شنود و به درستی می‌نویسد و هیچ مشکل املایی در نوشته‌های کودک دیده نمی‌شود، اما آنقدر بدخط و نامرتب می‌نویسد که نوشته‌هایش به راحتی قابل خواندن نیست. اگر کسی که با دست راست می‌نویسد ، مداد را دست چپش بگیرد و مطلبی را بنویسد به دلیل اینکه عضلات کوچک و بزرگ دست چپش، مهارت و توانایی لازم را ندارند بسیار بد خط و درهم می‌نویسد. به دلیل اینکه شخص کنترل مناسبی بر مداد ندارد معمولاً خطوط عمودی مانند الف را به‌صورت کج و زاویه دار می‌نویسد. دندانه‌های حروف را نامرتب ، بالا و پایین، داخل هم و شکسته شکسته می‌نویسد . نقطه‌های کلمات را به صورت کوچک و بزرگ ، نقطه‌ای و خطی ،بالا و پایین، در جای نامناسب و چسبیده به حروف می‌نویسد . یک کلمه را به طور کامل و روی یک خط نمی‌نویسد، به صورتی که بعضی از حروف آن روی خط و بعضی بالا و پایین و به صورت زاویه دار می‌باشند. انحنا و قوس حروفی مانند ن، ق، س، ح و … به‌صورت ناقص ، شکسته، در هم فرو رفته‌ و… می‌باشد . اگر بخواهید درک بهتری از آن داشته باشید کافیست با دست مخالف خود متنی را به صورت بسیار تند روی کاغذ بنویسید. اصطلاح نارسا نویسی همان بد خط نویسی زیاد یا در اصطلاح عامیانه “خرچنگ قورباغه” نوشتن است.

یکی از نکاتی که کودکان پیش از ورود به مدرسه باید به درستی یاد بگیرند این است که هنگام نوشتن مداد را به درستی در دست بگیرند، درست روی صندلی بنشینند ، دفتر را به درستی جلوی خود قرار دهند و با فشار و زاویه مناسب روی کاغذ بنویسند. معمولاً این مهارت خواند به شیوه‌های درست و علمی به کودکان آموزش داده نمی‌شود و کودکان به هر روشی که خودش می‌پسندد، مداد را در دست می‌گیرد و می‌نویسد. در اینجا به طور اختصار برخی از این موارد را ذکر می‌کنیم.

نکاتی که باید در هنگام نوشتن کودکان به آن ها دقت کرد :

1) میز و صندلی که کودک روی آن می‌نشیند باید متناسب با قد کودک باشد به‌صورتی که وقتی کودک صاف پشت میز می‌نشیند، ساعدهایش را روی میز قرار دهد و کف پاهایش به راحتی زمین را لمس کند.

2) مداد باید بینِ دو انگشت شست و انگشت اشاره قرار گیرد و انگشت وسط به‌عنوان تکیه‌گاه در زیر مداد باشد .

3) بالای قسمت تراشیده شده یا حدود 2 سانت بالاتر از نوک مداد، باید در دست گرفته شود. باید دقت شود که فاصله دست تا نوک مداد زیاد نباشد یا دست به نوک مداد بیش از حد نزدیک نشود .

4) مداد را نباید خیلی سفت یا بیش از حد شُل در دست نگه دارد. هنگام نوشتن، مداد نباید خیلی مایل و یا بیش از حد راست نگهداشته شود. قسمت وسط مداد باید روی نرمه دست ( قسمت بالایی اتصال شست با انگشت اشاره) قرار گیرد. اگر روش درست در دست گرفتن مداد از کودکی آموزش داده نشود و اصلاح نگردد، در سال‌های بعد به سختی می‌توان آن را تغییر داد و معمولاً تا بزرگ‌سالی از این شیوه نوشتن تبعیت می‌کند.

5) کاغذ یا دفتری که کودک روی آن می‌نویسند باید با لبه میز زاویه 15 درجه داشته باشد. اگر دفتر صاف جلوی کودک قرار گیرد، برای نوشتن آرنج خودش را به بدنش می‌چسباند و نمی‌تواند حرکت های لازم برای نوشتن را به خوبی انجام دهد .

6) مداد باید متناسب با اندازه دست کودک، نه بیش از حد نازک باشد و نه این که بیش از حد کلفت باشد .

7) فشار انگشتان شست و اشاره بر مداد باید به اندازه مناسب باشد. انگشت شست نباید به سمت داخل شکسته شود. باید دقت کنید که کودک با فشار مناسب مداد را در دست می‌گیرد. فشار بیش از حد انگشتان علاوه بر اینکه باعث خسته شدن عضلات دست کودک می‌شود، به دلیل ایجاد اصطکاک بیش از حد مداد با کاغذ باعث نارسا نویسی می‌شود.

8) بازوی کودکان هنگام نوشتن نباید به بدن آن‌ها چسبیده و یا فاصله بسیار زیادی از بدن داشته باشد . زاویه آن با بدن باید در حدود 15 تا 20 درجه داشته باشد.

9) نوشتن حروف در الفبای فارسی تابع قوانین نوشتاری خاصی است. مثلاً حرف الف را از بالا به پایین می‌نویسیم، درصورتی‌که اگر الف به حرف دیگری چسبیده باشد آن را از پایین به بالا می‌نویسیم. یا اینکه حرف ب را از سمت راست به چپ می‌نویسیم. رعایت نکردن این قوانین باعث شکستگی بین حروف می شود.

10) در هنگام نوشتن، مچ کودک باید در امتداد ساعد باشد و و نباید مچ کودک به سمت داخل یا به سمت خارج شکستگی داشته باشد .

11) کودک نباید مداد را بیش از حد روی کاغذ فشار دهد. فشار بیش از اندازه مداد بر روی کاغذ باعث ایجاد فرورفتگی در کاغذ می‌شود و نمی‌توان با نوک مداد به راحتی حرکات زاویه دار و منحنی دار را کشید . همچنین بیش از حد شل گرفتن مداد در دست، باعث کم‌رنگ نویسی بیش از حد می‌شود .

12) حرکت مداد در نوشتن حروف نباید بیش از حد کُند و آرام باشد. حرکات خیلی کند باعث تکه‌تکه نویسی می‌شود و در حروفهای دارای زاویه و انحنا، زیبایی نوشتن را از بین می‌برد .

13) کودک باید یاد بگیرد که فاصله بین حروف را به صورت یکسان رعایت کند. فاصله‌گذاری بیش از حد زیاد در بین حروف و یا چسبیده نویسی بیش از حد ، باید در کودکان به وسیله تمرین‌های ویژه¬ی دست ورزی و مکرر نویسی، اصلاح گردد.

14) فاصله سر کودک تا کاغذ در هنگام نوشتن و خواندن باید حدود 30 سانتی‌متر باشد . فاصله بیش از حد سر کودک تا کاغذ یا نزدیک کردن بیش از حد سر به کاغذ باعث عدم تسلط کافی در هنگام نوشتن ، محدودیت در دید و مشکلات بینایی می گردد .

ضعف های نوشتاری در کودکانی که بسیار بد خط می‌نویسند و به اصطلاح دچار اختلال نارسا نویسی هستند در موارد زیر خلاصه می‌شود .

زاویه دار نویسی ، کج نویسی و راست نویسی بیش از حد درحروف و کلمات – پرفشار نوشتن و کمرنگ نویسی بیش از حد – نامرتب نویسی بیش از حد در بین حروف و کلمات – فاصله‌گذاری و چسبیده نویسی بیش از حد بین حروف و کلمات .

تمرین‌هایی برای تقویت عضلات کوچک و بزرگ دست ، هماهنگی چشم و دست و درمان نارسا نویسی:

هر تمرینی که کودک بتواند از عضلات کوچک انگشتان خود در آن استفاده نماید(مثل قیچی کردن، خمیر بازی کردن و …) یا بتواند از عضلات بزرگ دست خود استفاده کند (مثل پرت کردن و گرفتن) و یا هماهنگی بین چشم و دست (مثل بازی‌های پینگ‌پنگ یا راه رفتن با لیوان پر از آب در دست) مفید و نتیجه‌بخش می‌باشد . در زیر به تعدادی از این تمرین‌ها اشاره می‌کنیم.

1) مقداری خمیر بازی در اختیار کودک قرار دهید و از کودک بخواهید به وسیله¬ی آن شکل‌های مختلفی مانند آدم، اشیاء مختلف ، حیوانات، شکل‌های گرد مانند توپ و استوانه‌ای شکل مانند سوسیس درست کند.

2) مقداری  خمیرهای چسبنده و سفت تر مانند گل رس در اختیار کودک قرار دهید تا با آن‌ها وسایل مختلف بسازد. در هنگام درست کردن غذاهایی مانند کوکوی سیب‌زمینی ، از کودک بخواهید که سیب زمینی‌ها را با دستش چنگ بزند و سپس شکل‌های مختلف درست کند . این کار علاوه بر تقویت عضلات دست ، حس همکاری را درکودک بوجود می‌آورد و خوردن سیب‌زمینی هایی که به شکل‌های  مختلفی آن‌ها را درست کرده برایش بسیار لذت‌بخش است.

3) مقدار یک لیوان آرد یا نمک داخل یک بادکنک بریزید، هوای داخل آن را تخلیه کنید ودر آن را ببندید. کودک می‌تواند آن را به شکل‌های مختلفی درآورد. البته زیر دست کودک یکپارچه یا سفره پهن کنید تا در صورت پاره شدن بادکنک محتویات آن روی زمین نریزد.

4) تعدادی پیچ و مهره‌های هم اندازه تهیه کنید . بهتر است از پیچ و مهره‌های اسباب‌بازی استفاده کنید . این وسایل را در اختیار کودک قرار دهید تا آنها را باز و بسته کند . باز و بسته کردن شیرهای آب ، باز و بسته کردن درهای نوشابه و وسایل مشابه این‌ها برای تقویت عضلات کوچک دستان کودک بسیار مفید می‌باشد.

5) در محیط‌های طبیعی مثل ساحل دریا ، درست کردن شکل‌های مختلف با ماسه یا خاک نرم ، کندن و سوراخ کردن زمین به وسیله دست، کشیدن شکل‌های مختلف روی شن و ماسه با انگشتان دست و … بسیار مفید هستند.

6) بالا و پایین کشیدن زیپ لباس ، چمدان یا کیف و بازو بسته کردن بند کفش‌ها یا دکمه لباس‌ها  از جمله فعالیت‌هایی است که نیاز به دست و کنترل عضلات کوچک آن دارد .

7) مقداری روزنامه یا کاغذهای باطله در اختیار کودک قرار دهید و در قالب یک بازی از کودک بخواهید تا جایی که می‌تواند کاغذها را فشرده کند و آن را مانند یک توپ گرد درست کند. یک سطل را در فاصله 2 تا 3 متری کودک قرار دهید و از او بخواهید که کاغذها را داخل سطل پرتاب کند.

8) یک قیچی مخصوص کودکان که سر گردی دارد، در اختیار کودک قرار دهید. خط‌های صافی را روی کاغذ بکشید و از کودک بخواهید که در امتداد آن خط‌ها کاغذ را قیچی  کند. در مراحل بعدی شکل‌های ساده¬ی هندسی مانند مثلث یا مربع بکشید تا دور آن‌ها را قیچی کند .

9) روی کاغذ سفیدی دو خط به موازات هم به فاصله یک و نیم سانتی‌متر بکشید (این خط از سمت چپ تا سمت راست صفحه را در بر بگیرد). از کودک بخواهید یک خط بین این خطوط موازی بکشد به‌طوری‌که دستش را از روی کاغذ برندارد و به خطوط بالا و پایین هم برخورد نکند. زمانی که کودک در انجام این تمرین مهارت  لازم را کسب کرد می‌توانید فاصله دو خط موازی را کمتر کنید. مثلاً دو خط موازی به فاصله یک سانتی‌متر بکشید . با توجه به سن کودکان می‌توانید فاصله بین خطوط را کمتر و کمتر کنید. در مراحل بعدی همین کار را با دو خط موازی انحنادار، موجی شکل ، شکسته و ترکیبی از این خطوط انجام دهید.

10) بر روی یک کاغذ سفید به وسیله نقطه چین هایی به فاصلة یک سانتی‌متر از همدیگر ، شکل‌هایی مانند ستاره، ماه ، میوه ها، حیوانات، اشیا و اشکال هندسی و  … بکشید از کودک بخواهید که نقطه چین ها را با مداد به هم دیگر وصل کند.

11) با استفاده از رنگ‌های انگشتی از کودکان بخواهید روی کاغذ یا جاهایی که شما به آن‌ها اجازه می‌دهید شکل های دلخواهی بکشند .

12) یک توپ کوچک را به سوی کودک پرت کنید تا آن را بگیرد. از کودک بخواهید تا توپ را به سوی شما پرت کند تا شما آن را بگیرید. از فاصله یک متر شروع کنید و متناسب با سن کودک این فاصله را تا چهار یا پنج متر افزایش دهید . در یک تمرینِ مشابه دیگر، می‌توانید از کودک بخواهید که توپ را داخل یک سطل یا سبد پرتاب کند. مانند تمرین قبل از فاصله کم شروع کنید و کم‌کم فاصله را افزایش دهید.

13) یک لیوان را پر از آب کنید به صورتی که فقط کمی از آن خالی باشد . در قالب یک بازی، لیوان را به دست کودک بدهید و از کودک بخواهید در حالی که لیوان را حمل می‌کنند فاصله حدود 2 تا 4 متر را بپیماید و مراقب باشد که آب لیوان روی زمین نریزد.

تا کنون برخی از تمرین‌های مربوط به تقویت عضلات کوچک و بزرگ دست و هماهنگی دست و چشم که جهت درمان اختلالات نارسا نویسی استفاده می‌شوند را ذکر کردیم. بدیهی است در این مقاله کوتاه فقط نکات مهم و بخش‌های مختصری از آن را توضیح دادیم. والدینی که قصد دارند به طور کامل این تمرین‌ها را از از مراحل مقدماتی تا پیشرفته با فرزندان خود کار کنند می‌توانند از مجموعه “سلام پیش دبستانی ها” کتابهای آمادگی برای نوشتن، بازی با نقطه ها، بازی‌های مارپیچ، بازی با سایه‌ها،هماهنگی چشم و دست (جهت تقویت عضلات دست و هماهنگی دست و چشم) و کتاب بازی‌های شنیداری (جهت تقویت حساسیت شنیداری) وکتاب بازی‌های دیداری (جهت تقویت حافظه دیداری) استفاده نمایند.

** این مقاله از مجموعه مقالات آقای داریوش صادقی که در مجله خانواده سبز چاپ شده ، انتخاب گردیده است . هر گونه کپی برداری یا استفاده از آن فقط با ذکر منبع و ذکر نام نویسنده و ارجاع به سایت کتاب کودک مجاز می باشد.

admin