درمان اختلال قرینه نویسی و وارونه نویسی

در مطالب پیشین برخی از اختلالات یادگیری را به اختصار توضیح دادیم و تمرین هایی ساده برای درمان آنها پیشنهاد کردیم. در اینجا به بررسی مشکل وارونه نویسی و قرینه نویسی در دانش‌آموزان می‌پردازیم.

اختلال قرینه نویسی زمانی است که کودک به جای اینکه از سمت راست شروع به نوشتن جمله‌ها و کلمات نماید، از سمت چپ کاغذ شروع به نوشتن می کند. وقتی معلم دیکته می‌گوید این کودکان، مطالب را از سمت چپ صفحه می‌نویسند. درست مثل اینکه شما مطالب این مقاله را جلوی آینه نگهدارید و سپس آن‌ها را بخوانید. در این اختلال، کودک به درستی نمی‌تواند سمتِ چپ و راستِ صفحه را تشخیص دهد و به اشتباه از سمت چپ شروع به نوشتن می‌کند. هیچ اشتباهی از قبیل جاانداختنِ حروف، جابه‌جا نویسی حروف، نارسا نویسی و غیره دیده نمی‌شود یعنی اگر دیکته کودک را در آینه ببینیم و بررسی کنیم نمره اش 20 می‌شود. این اختلال در نوشتن املای فارسی و نوشتن اعداد (راست به چپ نویسی) مشاهده می شود و هر چند به او تذکر داده شود که اعداد ریاضی را از چپ به راست یا کلمات و جملات فارسی را از راست به چپ می نویسیم، با قرینه نویسی خود اطرافیانش را شگفت زده می کند.

بروز قرینه نویسی در ماه‌های نخستِ ورود به کلاس اول دبستان طبیعی است، اما اگر این مشکل همچنان ادامه یابد و برای ماه‌های متوالی به طور مکرر مشاهده ‌شود باید برای درمان آن چاره‌ای اندیشید و تمرینهایی را که زیر آورده شده است با کودکان به اندازه کافی کار کرد. لازم به ذکر است که این مشکل معمولا” در سالهای بعد از کلاس اول دیده نمی شود و بر طرف می گردد. معمولاً کودکان کلاس اول به دلیل ضعفِ آموزشِ پیش از دبستان، نتوانسته‌اند درک درستی از اندام بدن، سمت چپ و راست، نسبی بودن چپ و راست و سمت چپ و راست صفحه به دست آورند. لذا با ورود به مدرسه این ضعف خودش را بصورت اختلال قرینه نویسی نشان می دهد. بنابراین برای کودکان پیش دبستانی (چهار تا هفت سال) تمرین‌های تن آگاهی و آموزش دست چپ و راست را انجام دهید تا مطمئن شوید درک درستی از آن بدست آورده اند تا از بروز این مشکل در کلاس اول جلوگیری نمایید.

الف – آشنایی با اندام‌های بدن (تن آگاهی)

کودکان چهار تا هفت سال باید بتوانند درک درستی از اندام‌های بدنشان داشته باشد به همین دلیل یک عروسک یا تصویرِ یک آدم را به او نشان دهید و در موردِ انواع مختلف آن از کودک سؤال کنید. مثلاً بپرسید که چشم‌هایش را به من نشان بده. گوش‌هایش را به من نشان بده. در مورد ابرو، گوش، چشم، بینی، دهان، سر، گردن، دست، پا و شکم از کودک سؤال کنید . پس از اینکه توانست آن‌ها را به درستی پاسخ بدهد، این کار را با اندام‌های خود کودک انجام دهید و بگویید گوش‌هایت را نشان بده، بینی¬ات را نشان بده و …
ب – آشنایی با دست چپ و راست

تمرین اول

1- یک توپ، اسباب بازی، میوه یا وسیله‌ای آشنا را در دست راست خود نگهدارید. پشت به کودک در فاصله یک و نیم تا دو متری بایستید به‌صورتی که کودک پشت سر شما را ببیند .

2- دستان خود را به طور کامل باز کنید(به شکل صلیب) و از کودک سؤال کنید، توپ در کدام دست من است؟ بلافاصله خودتان جواب بدهید، در دست راستِ من .

3- دست‌های خود را پایین بیاورید و مجدداً مرحله دو را تکرار کنید اما این بار اجازه بدهید کودک جواب بدهد . اگر به درستی جواب داد بگویید آفرین درست است توپ در دستِ راستِ من است.

4- اگر جوابِ کودک درست نبود این تمرین را با یک وسیله¬ی دیگر تکرار کنید. معمولاً پس از چند بار تکرار کودکان به درستی آن را یاد می‌گیرند .

5- می‌توانید تمرین را به این صورت نیز انجام دهید . مثلاً یک کتاب در دست راست خود بگیرید و سؤال کنید چه چیزی در دست من است ؟ پس از شنیدن جواب سؤال کنید در کدام دست من است؟

6- پس از چند بار تمرین و اطمینان از اینکه کودک به درستی مفهوم دست راست را متوجه شده است می‌توانید این تمرین را برای دست چپ نیز انجام دهید . سپس به کودک اجازه دهید همین مراحل را انجام دهد و شما جواب دهید.

تمرین دوم

1- بعد از انجام تمرین شماره یک و اطمینان از اینکه کودک به خوبی مفهوم دست چپ و راست را متوجه شده است می‌توانید این تمرین را انجام دهید.

2- یک سیب و یک موز را در دست بگیرید (منظور دو شیء متفاوت است). مثل تمرین بالا پشت به کودک بایستید و از او سؤال کنید، موز در کدام دستِ من است ؟ سیب در کدام دستِ من است؟

3- جای موز و سیب را در دستان خود عوض کنید و سؤالات بالا را تکرار کنید .

ب – آشنایی با نسبی بودن دست چپ و راست

وقتی کودکان یادگرفتند که به درستی دست چپ و راست خود را تشخیص دهند لازم است که نسبی بودن دست چپ و راست را نیز آموزش ببینند. با آموزش مفهوم نسبی بودن سمت چپ و راست ، کودک به این نتیجه می‌رسد که سمت چپ و راست، می‌تواند براساس موقعیت فرد تغییر یابد .

تمرین اول

1- یک وسیله آشنا (توپ، لیوان، قاشق و …) را در دست بگیرید و در فاصله یک ونیم متری یا دو متری، پشت به کودک بایستید به صورتی که کودک پشت سر شما را ببیند. دستان خود را به صورتِ کامل، باز کنید. از کودک سؤال کنید، توپ در کدام دست من است؟ منتظر شنیدن جواب کودک بمانید .

2- همین طور که پشت به کودک ایستاده‌اید مجدداً سؤال کنید توپ در کدام دست من است؟ منتظر جواب کودک باشید . مجدداً سؤال را تکرار کنید و آرام آرام به سمت کودک برگردید . توجه داشته باشید که هنگامی که به سمت کودک برمی‌گردید چند بار از او سؤال کنید توپ در کدام دست من است؟

3- هنگامی که شما به سوی کودک برمی‌گردید و این سؤال را تکرار می‌کنید ، کودک متوجه می‌شود بااینکه جای توپ تغییر کرده است اما همچنان در دست راست شما می‌باشد.

4- در ابتدا بهتر است تمرین های دست راست را به کودک آموزش دهید و بعد از اینکه متوجه شدید به طور کامل آن را فهمیده است ، تمرین‌های دست چپ را انجام دهید .

5- اجازه دهید کودک این تمرین‌ها را انجام دهد و از شما سؤال کند. فعالیت‌هایی که به صورت بازی و دو طرفه و به صورت شاد انجام می‌شوند به صورت چشمگیری زودتر از تمرین‌های خشک و صرفاً آموزشی فراگرفته می‌شوند.

تمرین دوم

1- دو وسیله آشنا (توپ، لیوان، قاشق و …) بردارید و یکی را در دست راست و دیگری را در دست چپ بگیرید . در فاصله یک ونیم متری یا دو متری، پشت به کودک بایستید به صورتی که کودک پشت سر شما را ببیند. دستان خود را به صورت کامل، باز کنید.

2- از کودک سؤال کنید، سیب در کدام دست من است؟ منتظر شنیدن جواب کودک بمانید . مجدداً سؤال کنید موز در کدام دست من است؟ منتظر شنیدن جواب کودک بمانید .

3- در حالی که آرام آرام به سمت کودک برمی‌گردید ، سؤال های بالا را چند بار از کودک بپرسید.

4- اگر متوجه شدید که کودک نمی‌تواند به‌درستی به سؤال‌ها پاسخ بدهد و در شناختن دست چپ و راست پس از برگشتن شما، مشکل دارد، بهتر است خودتان کل تمرین را انجام دهید و در طی انجام آن، سؤال‌ها را از خودتان بپرسید و خودتان به آن جواب دهید. یا این کار را کودک انجام دهد و شما سؤال‌ها را بپرسید وبه آن‌ها جواب دهید.

هرچند شناخت دست چپ و راست اهمیت زیادی دارد اما هدف نهایی از انجام تمرین‌های قبل این بود که کودک بتواند سمت راست و چپ صفحه را تشخیص دهد . تمرین های زیر را در زمانهای مختلف و به شیوه های گوناگون با خلاقیت خودتان با کودک کار کنید.

ج – آشنایی با سمت چپ و راستِ صفحه

1- یک سفره، پارچه، حوله یا مقوای سفید را که حدودا” پنجاه سانتی متر در یک متر می باشد روی زمین قرار دهید .

2- این صفحه را به وسیله¬ی یک طناب ، پارچه رنگی یا رمان از وسط به دو بخش مساوی تقسیم کنید به صورتی که دو مربع 50 در50  سانتی متر در کنار هم دیده شود.

3- تعدادی اشیا و وسایل مختلف مانند لیوان، چنگال، بشقاب، قاشق ، مداد، توپ و … آماده کنید. در ابتدا مثلاً یک بشقاب را سمت چپ و یک لیوان را سمت راست قرار دهید. از کودک سؤال کنید ، بشقاب، سمت چپ است یا  راست؟ این تمرین را چند بار و با وسایل مختلف تکرار کنید.

4- حالا یک چنگال ومداد در سمت راست و یک لیوان و قاشق سمت چپ قرار دهید. در مورد هر یک از اشیا سوال کنید سمت چپ است یا سمت راست ؟

5- اگر در هر یک از تمرین‌های بالا متوجه شدید که کودک نمی‌تواند به‌درستی سمت چپ یا راست را تشخیص دهد سعی کنید این عمل را خودتان انجام دهید. در مورد اشیاء سؤال کنید وخودتان جواب دهید. (می‌توانید تعداد وسایل هر سمت را تا 4 یا 5 وسیله افزایش دهید- توجه داشته باشید که در این مرحله نباید وسایل سمت چپ و راست مشابه باشند)

6- پس از انجام تمرینات بالا و اطمینان از اینکه کودک به خوبی سمت چپ و راست را تشخیص می‌دهد، وسایل سمت چپ و راست را به صورتی قرار دهید که از برخی وسایل، یکی در سمت چپ و یکی در سمت راست موجود باشد. مجدداً سؤالات در مورد اشیاء را بپرسید. چنگال سمت راست را نشان بده؟ لیوان سمت چپ را نشان بده؟ بشقاب سمت راست را نشان بده؟( در اینجا لازم است که از هر کدام از وسایل بالا یکی در سمت چپ و یکی در سمت راست موجود باشد )

7- پس از اینکه کودک توانست به درستی وسایل سمت چپ و راست را تشخیص و نشان دهد طناب یا پارچه وسط صفحه را بردارید. مجدداً مانند مراحل قبل یک لیوان سمت راست و یک چنگال در سمت چپ صفحه قرار دهید. از کودک سؤال کنید لیوان در کدام سمت است ؟ چنگال در کدام سمت است ؟ این تمرین را با وسایل دیگر انجام دهید .

8- مجدداً مانند تمرین‌های قبلی چند وسیله را سمت چپ و چند وسیله دیگر سمت راست قرار دهید (توجه داشته باشید که وسایل سمت چپ و راست مانند هم نباشند) از کودک سؤال کنید بشقاب کدام سمت است؟ قاشق کدام سمت است؟ در مورد اشیای دیگر هم سؤال کنید .

9- حالا وسائل را طوری روی صفحه بچینید که بعضی از آن‌ها هم در سمت راست و هم در سمت چپ وجود داشته باشند . مانند مراحل بالا سؤال کنید بشقاب سمت راست را نشان بده؟ قاشق سمت چپ را نشان بده؟ لیوان سمت راست را نشان بده؟ و …

** این مقاله از مجموعه مقالات آقای داریوش صادقی که در مجله خانواده سبز چاپ شده ، انتخاب گردیده است . هر گونه کپی برداری یا استفاده از آن فقط با ذکر منبع و ذکر نام نویسنده و ارجاع به سایت کتاب کودک مجاز می باشد.