اختلالات یادگیری و حافظه دیداری در کودکان

نویسنده : داریوش صادقی
منبع : مقاله مجله خانواده سبز
سال: 1390

مشکلات حافظه دیداری

در الفبای فارسی حروفی هستند که از لحاظ آوایی یکسان تلفظ می‌شوند اما از لحاظ شکل متفاوت هستند . دو گروه چهار شکلی (هـ – ـهـ – ـه – ح ) و ( ض – ظ – ز – ذ) و یک گروه سه شکلی وجود دارد (ث – س – ص ) و حرف‌های دیگری مثل ( ق – غ )، (ت – ط)، (ع – ا).

کودکانی که در حافظه دیداری دچار مشکل هستند معمولاً پس از شنیدن کلمه‌ای در حین نوشتنِ املای فارسی این حروف را جابه‌جا می‌نویسند مثلاً خطاهای زیر نمونه‌ای از این نوعند :

مهتاب را می‌نویسد محتاب ، صبح را می‌نویسد صبه، ظالم را می‌نویسد ضالم، صابون را می‌نویسد سابون، حوله را می‌نویسد هوله
بشقاب را می‌نویسد بشغاب، شکرگزار را می‌نویسد شکرگذار، سطل را می‌نویسد ستل، عمو را می‌نویسد امو، صبر را می‌نویسد سبر.

اگر کمی در کلمات بالا دقت کنید متوجه می‌شوید که دانش‌آموز ، کلمات را درست می‌شنود ولی هنگام نوشتن یکی دیگر از شکل های همان حرف را استفاده می‌کند . بنابر این کلمه از لحاظ آوایی صحیح  است اما از لحاظ املای فارسی نادرست می‌باشد .
حالا سؤال اینجاست که چرا این اتفاق می‌افتد؟ چه عاملی باعث می‌شود که دانش‌آموزان چنین خطاهایی را انجام دهند و در نهایت روش‌های اصلاح و درمان آن چیست ؟
فرض کنید به تصویر یک پارک نگاه می‌کنید . حال اگر سؤال‌هایی از شما بپرسند ، آیا می‌توانید به تمامی آن‌ها پاسخ دهید ؟ مثلاً این که چند بچه در پارک بازی می‌کند ؟ چند درخت در پارک وجود دارد؟ چند نفر روی صندلی نشسته‌اند ؟ تعداد پیرمردها بیشتر بوده است یا پیرزن‌ها ؟ چه حیواناتی در پارک دیدید ؟
با کمی دقت متوجه می‌شوید که نتوانسته‌ای در دفعه اول تمامی جزئیات و مشخصات را به خوبی به حافظه بسپارید.

ما نمی‌توانیم از ظرفیت کامل حافظه دیداری خود بدون این که آن را پرورش داده باشیم تماماً استفاده کنیم . اما اگر مدتی تمرین کنیم می‌توانیم با یک بار نگاه‌کردن جزئیات خیلی بیشتری را به حافظه بسپاریم. کودکان هم که ضعف حافظه دیداری دارند نمی‌تواند جزئیات زیادی را به خاطر بسپارند بنابراین زمانی که دیکته می‌نویسند چون نمی‌توانند از حافظه دیداری خود به طور کامل استفاده کنند در نوشتن بعضی از کلمات دچار مشکل می‌شوند مثلاً  دانش آموز به جای اینکه بنویسد بشقاب می‌نویسد بشغاب . این بدان علت است که کودک نمی‌تواند تصویر آن حرف مورد نظر را در ذهن خود مجسم کند و در زمان نوشتن دیکته نمی‌تواند به یاد می‌آورد که کدام شکل حرف را باید استفاده کند. این ضعف حافظه دیداری کودکان اگر درمان نشود در سال‌های بعد نیز همراه آنان خواهد بود . اگر غلط‌های املایی کودکان بیشتر از نوع مواردی است که در بالا ذکر شد، لازم است با تمرین‌های  مناسب جهت تقویت و پرورش حافظه دیداری  به رفع آن بپردازیم. در بین برخی از معلمان و خانواده‌ها رسم این است که کودک را وادار می‌کنند تا از روی واژه‌هایی که غلط نوشته است بارها و بارها بنویسد. این گونه تمرین‌ها شاید به طور موقت بتواند به درست‌نویسی کودکان کمک کند اما به این دلیل که به تقویت حافظه دیداری کودکان کمکی نکرده است بی‌فایده می‌باشند .

اگر اشتباهاتی که کودکان در این نوع کلمات دارند توجه کنید، متوجه می‌شوید که معمولاً کودکان از لحاظ شنیداری مشکلی ندارند ، مثلاً کلمه حوله را به درستی می‌شنوند اما وقتی می‌خواهد آن را بنویسند به جای نوشتن حرف ح نمی‌داند باید کدام شکل آن را انتخاب کند این بدان علت است که کودک نمی‌تواند شکل حرفی را که مناسب کلمه حوله می‌باشد به درستی انتخاب کند.

برای اینکه بتوانیم حافظة دیداری کودکان را تقویت کنیم نیاز به استفاده از ابزارها یا تمرین‌های پیچیده‌ای نداریم. تنها لازم است در حین بازی با کودکان در طول روز از تمرین‌های خاصی استفاده کنیم و به مرور شاهد تقویت حافظه دیداری کودکان باشیم. حافظه دیداری در زندگی روزمره کودکان اهمیت بسزایی دارد. اگر فعالیتی در جهت تقویت حافظه دیداری کودکان انجام ندهیم این ضعف را تا آخر عمر به دنبال خواهند کشید . حتی کودکانی هم که از حافظه دیداری خوبی بهره‌مند هستند و مشکلی از این لحاظ ندارند، با انجام چنین تمرین‌هایی مهارتشان بیشتر می‌شود و بعدها می‌توانند از آن استفاده مفیدی بکنند. مثلاً یک نقاش ماهر و چیره‌دست و با نگاه کردن به یک منظره زیبا تمام جزئیات آن را به خاطر می‌سپارد و بعد می‌تواند به طور کامل آن را روی بوم نقاشی پیاده کند . در اینجا یک بار دیگر به خانواده‌های محترم و معلمان گرامی توصیه می‌کنیم که از کنار اختلالات یادگیری کودکان به سادگی عبور نکنند ، زیرا همین مشکلات به ظاهر کوچک کم کم باعث تضعیف روحیه کودکان و کاهش حس اعتماد به نفس آنان می‌شود و نهایتاً طبق آمار ، منجر به افت نمرات تحصیلی، بی‌علاقگی نسبت به درس، ترک تحصیل ، گرایش به فعالیت‌های منفی ، بزهکاری و غیره می‌گردد.

تمرین های تقویت حافظه دیداری

تمرین‌هایی که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم صرفاً جهت تقویت حافظة دیداری و پرورش آن تهیه شده‌اند . لازم است که خانواده‌ها و مربیان محترم با حوصله و به مرور این تمرین‌ها را انجام دهند و شاهد پیشرفت کودکانشان در تحصیل و علاقه‌مندی آن‌ها به درس باشند.

1- چند وسیله کوچک مثل مداد، پاک کن، تراش، قیچی، لوبیا، قاشق ، چنگال و وسایل دیگر تهیه کنید . در ابتدا دو یا سه وسیله را جلوی کودک قرار دهید . از کودک بخواهید با دقت به آن‌ها نگاه کند . حالا روی این وسائل را با یک پارچه یا روزنامه بپوشانید. از کودک بپرسید چه وسایلی زیر روزنامه قرار دارد . این کار را با اشیاء بیشتر، مثلاً سه یا چهار شیء انجام دهید. تعداد اشیای زیر روزنامه را به مرور بیشتر کنید تا جایی که کودک بتواند تعداد پنج یا شش شیء را به‌درستی بگوید. معمولاً کودکان در سنین سه تا هفت سال می‌توانند بین سه تا هفت وسیله را به درستی نام ببرند. هر بار می‌توانید از اشیای مختلفی استفاده کنید . این کار را می‌توانید به روش‌های مختلف در طول روز انجام دهید . مثلاً هنگامی که سفره غذا را انداخته‌اید ، از کودک بخواهید به وسایل داخل سفره نگاه کند سپس از او سؤال کنید، چند لیوان دیده است و مانند آن .

2 – این تمرین همانند تمرین شماره یک می‌باشد با این تفاوت که کودک باید به یک تصویر آماده نگاه کند مثلاً به تصویری  که در زیر آمده است برای مدتی که دوست دارد نگاه کند. سپس روی تصویر را بپوشانید و از او سؤال‌های زیر را بپرسید.
(تصویر صفحه 47 کتاب علوم پیش دبستانی جلد دوم  تالیف داریوش صادقی)

1- چه حیواناتی در پارک بودند ؟
2-چند بچه در پارک بازی می‌کردند ؟
3- در حوض چند ماهی  شنا می‌کرد؟
4- چند درخت در پارک وجود داشت؟
5- کنار صندلی چه حیوانی نشسته بود ؟
6-دوچرخه سوار کلاه روی سرش بود و یا نبود؟
7- سطل آشغال در کدام طرف بود راست و چپ ؟
8- دوچرخه سوار به سمت راست می‌رفت و یا به سمت چپ ؟
9- مجسمه وسط حوض شبیه حیوانی بود ؟ 10- کدام حیوان به آبخوری نزدیک‌تر بود ؟

برای بار اول کودک می‌تواند به یک،دو یا سه سوال از سؤالات بالا جواب دهد. دوباره اجازه دهید کودک تا هر موقع که دوست دارد به تصویر نگاه کند . مجدداً سؤالات بالا را از او بپرسید . برای بار دوم متوجه می‌شوید که کودک با دقت بیشتری به جزئیات توجه کرده است. حالا او می‌تواند به سؤالات بیشتری پاسخ گوید. با انجام چنین تمرین‌هایی به‌مرور متوجه می‌شوید که دقت کودکان در پاسخ‌گویی به سؤالات به مرور افزایش می‌یابد و می‌توانند جزییات بیشتری را به حافظة خود بسپارند . این تمرین را می‌توانید با هر تصویری مشابه تصویر زیر انجام دهید. به یاد داشته باشید حافظه دیداری کودک شما یک شبه تقویت نمی‌شود ، بلکه به مرور با انجام چنین تمرین‌هایی می‌توانید رشد حافظه دیداری کودک را مشاهده کنید . این بازی را می‌توانید به روش‌های مختلف و در محیط‌های مختلف انجام دهید. مثلاً در پارک، در خیابان، در ویترین مغازه‌ها، اتاق‌های منزل و غیره.

3 – تمرین دیگری که برای تقویت حافظه دیداری مفید می‌باشد این است که می‌توانید از کودک بخواهید برای مدتی به وسایل اتاق یا آشپزخانه نگاه کند و از آنجا بیرون برود . سپس شیء بزرگی را جابه‌جا کنید . از کودک بخواهید بازگردد و با دقت به وسائل نگاه کند و بگوید کدام وسیله جابجا شده است. بعد از مدتی می‌توانید دو وسیله را جابه‌جا کنید و از کودک بخواهید نام آن دو وسیله را بگوید . با انجام این تمرین کودک توجه و دقتش به جزئیات محیط بیشترمی شود. بعد از مدتی می‌توانید این تمرین را با اشیا کوچکتر که انجام دهید.

4 – از مجلات، کتاب‌، یا روزنامه ها تعدادی تصویر اشیاء، حیوانات، و …. جدا کرده آن‌ها را روی کارت‌های مقوایی هم اندازه بچسبانید ، پنج کارت را روی زمین بگذارید و از کودک بخواهید به تصاویر آن‌ها دقت کند؛ سپس کارت‌ها را به پشت برگردانید از کودک بخواهید به ترتیب بگوید عکس روی هر کارت چه چیزی می‌باشد. برای کودکان سنین پایین‌تر از دو یا سه کارت استفاده کنید ، برای کودکان پنج یا شش سال می‌توانند از تعداد کارت های بیشتری استفاده کنید ضمناً بعد از مدتی می‌توانید روی هر کارت دو تصویر قرار دهید. برای کودکانی که کلاس اول یا دوم دبستان هستند می‌توانید به جای عکس ها از املای کلمات استفاده کنید .

5 – تعدادی کارت هفت سانتی‌متر در ده سانتی‌متر تهیه کنید و کلماتی را که املای صحیح آن‌ها احتیاج به حافظه دیداری دارد پشت این کارت ها بنویسید . کارت‌ها را جلوی کودک بگذارید و یکی از آن‌ها را بردارید و به کودک نشان دهید . از کودک بخواهید با انگشت دستش روی زمین آن کلمه را بنویسد . اگر مقدور بود یک یا دو کیلو شن نرم (ماسة دریایی ) داخل یک سینی بریزید و آن را پهن کنید . از کودک بخواهید آن کلمه را روی ماسه بنویسد . این عمل علاوه بر اینکه حافظه دیداری کودکان را تقویت می‌کند ، باعث می‌شود کودکان با به‌کارگیری حس لامسه توانایی‌های دیگر خود را نیز تقویت کنند وآن را به صورت یک بازی جذاب دنبال نمایند .

6 – مانند کارت‌هایی که در تمرین شماره پنج آماده کردید تعدادی کارت سفید تهیه نمایید. کلماتی را که در حافظه دیداری اهمیت دارند مانند مثال‌هایی که در بالا گفتیم (مغازه، بشقاب ، بهار، عروس، سطل و … ) را پشت هر کارت بنویسید سپس در طرف دیگر کارت، حرفی را که معمولاً در این گونه کلمات، دانش آموزان اشتباه می‌نویسند ، بنویسید. مثلاً یک طرف کارت بنویسید بشقاب ، و در طرف دیگر کارت دو حرف غ و ق را بنویسید.
آن طرف کارت را که حرف غ و ق روی آن نوشته شده است ، به کودک نشان دهید. بگویید بشقاب با کدام حرف نوشته می‌شود. سپس از کودک بخواهید که حرف مورد نظر را نشان دهد . در صورتی که به آن حرف اشاره کرد کارت را برگردانید تا کلمه درست را ببیند. معمولاً تعداد این واژه‌ها محدود می‌باشد و کودکان می‌توانند به سرعت آن‌ها را یاد بگیرند اما هدف اصلی ما این است که در کنار یادگیری آنان بتوانیم حافظه دیداری آنان را نیز تقویت کنیم .

7 – یک تصویر ساده را مانند تصویری که در بالا مشاهده می‌کردید به کودک نشان دهید. اجازه دهید تا مدتی به آن نگاه کند. سپس آن را بردارید  و از او بخواهید تا آن را نقاشی کند. بعد از آنکه کار نقاشی کشیدنش تمام شد بگذارید دوباره به تصویر نگاه کند و ببیند کدام قسمت‌ها را فراموش کرده است که بکشد . بگذارید مدتی بیشتر آن تصویر را نگاه کند و دوباره از او بخواهید تا جزئیات را به نقاشی‌اش اضافه کند. کم‌کم خود کودک متوجه می شود که باید در جزئیات دقت بیشتری داشته باشد .
در تمرین‌هایی که قصد دارید حافظة دیداری کودکان را تقویت کنید باید نکات زیر را مد نظر قرار دهید . در ابتدا کودک باید یاد بگیرد که برای مدتی با دقت و توجه به تصویری نگاه کند . سپس به سوالاتی که از او می‌پرسید پاسخ دهد . ضمناً  علاوه بر کلیات تصویر بتواند جزییات آن را نیز به خاطر بسپارد و بتواند به سؤالات بیشتری پاسخ گوید . وقتی کودک می‌تواند به سوالاتی  که از جزییات تصویر پرسیده می‌شود به درستی پاسخ گوید ، نشان می‌دهد که بخوبی روند درمان و آموزش را طی کرده است.
نکته‌ای را که لازم است در اینجا به آن اشاره کنیم این است، برای کودکانی که هنوز به مدرسه نمی‌روند بهتر است از بازی‌های تصویری و اشیاء استفاده نمائیم . اما برای کودکانی که وارد دبستان شده‌اند می‌توانیم هر دو شیوه تصویری و نوشتاری را بکار بریم.  این بازی ها در جایی که کودکان لازم است به تصویری یا چیزی توجه کنند و آن را به حافظه بسپارند و سپس مواردی از آن را به خاطر آورده و بازگو کنند یا بنویسند کاربرد دارد.

** این مقاله از مجموعه مقالات آقای داریوش صادقی که در مجله خانواده سبز چاپ شده ، انتخاب گردیده است . هر گونه کپی برداری یا استفاده از آن فقط با ذکر منبع و ذکر نام نویسنده و ارجاع به سایت کتاب کودک مجاز می باشد.

admin